Umowa spółki cichej jest przykładem umowy nienazwanej, czyli umowy odbiegającej specyfiką od umów skodyfikowanych w polskim prawie. Trzeba zauważyć, że w przeciwieństwie do innych umów nienazwanych, które w wyniku stosowania ich w praktyce gospodarczej znajdują z czasem umocowanie prawne (np. umowa leasingu), to przy umowie cichej doszło do sytuacji odwrotnej, czyli zlikwidowania jej umocowania prawnego. Obecnie obok umów: umowy franchisingowej, faktoringu, nettingu, merchandisingu, czy umowy know-how, umowa cicha wręcz „dopomina” się o stworzenie dla niej wzorca rangi ustawowej.

Spółka cicha jest odmianą umowy cywilnoprawnej zawieraną pomiędzy dwoma stronami. Charakter tego rodzaju spółek ogranicza zakres ich racjonalnego istnienia do przedsiębiorstw małych lub co najwyżej średniej wielkości.

Celowe jest jednak szczegółowe opisanie wszystkich uprawnień i obowiązków stron tychże umów. Wskazane jest nie pozostawianie wątpliwości w sprawach, np. słusznego i godziwego udziału w zyskach, albo terminów i sposobów wypłat udziału z zysków, itp.

Należy zaznaczyć jednak, że przepisy nie przewidują zastosowania formy szczególnej dla ważności umowy spółki cichej. Jednakże forma pisemna jest wskazana zwłaszcza dla celów dowodowych. Wówczas przy ewentualnym sporze dopuszczalny jest dowód ze świadków i dowód z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy spółki cichej (art. 74 § 1 k.c.).

W aspektach umowy spółki cichej, dla których k.c. przewiduje formy szczególne przy określonych czynnościach należy je określić w treści. I tak np., jeżeli wkładem do spółki będzie nieruchomość będzie wymagane zachowanie formy aktu notarialnego (art. 158 § 1 k.c.).

W praktyce zawierania umowy spółki cichej stosuje się formę pisemną, do której zachowania wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli oraz wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczenia woli.

W umowie spółki cichej można stosować analogiczne przepisy o innych formach prowadzenia działalności gospodarczej. M.in. można sporządzić odpowiedni zapis na wypadek śmierci wspólnika, który będzie upoważniał do wstąpienia w jego ogół uprawnień spadkobierców. W tym celu stosuje się przepisy o spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Umowa spółki cichej jest oparta na wzajemnym zaufaniu stron: wspólnika cichego dysponującego wkładem i przedsiębiorcy (wspólnika jawnego) dysponującego przedsiębiorstwem. Po każdej ze stron może jednak występować po kilka osób, tj. osób fizycznych, osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną. W umowie należy wtedy wskazać sposób wykonywania należnych im praw.

Może być zawartych kilka umów spółek cichych z różnymi wspólnikami przez przedsiębiorcę, czyli wspólnika jawnego. Także z tym samym wspólnikiem można zawrzeć kilka umów spółki cichej.

Wkład przez wspólników cichych może być też wniesiony wspólnością łączną. Wspólnikiem cichym nie może być jak już wspominałem spółka cywilna, a jedynie wspólnicy tejże.

Umowę spółki cichej należy określić jako mającą charakter wzajemny. Wzajemność świadczeń określają art. 380 § 2, art. 487-497 k.c., wskazujące na szereg konsekwencji dotyczących ważności czynności oraz skutków wykonania i niewykonania zobowiązań wzajemnych. Tu z jednej strony występuje wniesienie wkładu, a z drugiej wypłacenie zysku wspólnikowi cichemu. Ponieważ świadczenie ma charakter ciągły, odstąpienie od umowy jednej ze stron wywołuje skutek ex nunc (od zaraz). Wiąże się to z brakiem możliwości domagania się zwrotu świadczeń już spełnionych. Nie ma natomiast przeszkód, aby dochodzić swoich roszczeń w związku ze szkodą będącą następstwem niewywiązania się z zawartej umowy przez jeden z podmiotów.

Kolejną cechą umowy spółki cichej jest jej konsensualność. Oznacza to, że do jej zawarcia nie jest wymagane wydanie rzeczy, czy jej „zewnętrzna dostrzegalność”. Jest to konieczne dla zachowania anonimowości wspólnika cichego. Przy zawieraniu umowy spółki cichej nie ma pewności osiągnięcia zysku, w szczególności przewidzenia jego wielkości. Umowa ta jest umową losową. Doktryna prawna rozumie przez to umowę, w wyniku której wynik działalności gospodarczej i wynikająca z niej wielkość świadczenia jest nieokreślona, zależy od przypadku.

Powstaje w naszej rzeczywistości gospodarczo-prawnej problem ustalenia maksymalnego zysku wspólnika cichego, nie sprzecznego z prawem lub wspomnianymi już zasadami współżycia społecznego i nie zmierzającego w związku z tym do obejścia prawa (art. 58 k.c.). Literatura omawiająca spółki ciche sugeruje, że tą granicą jest 50% zysku wspólnika cichego. Przekroczenie tego pułapu ma na celu obejście prawa, tj. przepisów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Inne cechy charakterystyczne umowy spółki cichej:

1.Wniesienie dowolnego wkładu przez wspólnika cichego do przedsiębiorstwa (wspólnika jawnego)

Wkład może być pieniężny

i rzeczowy, w formie nieruchomości, czy praw majątkowych zbywalnych. Przedmiotem wkładu mogą być inne prawa majątkowe, np. patenty, czy wynalazki. Wkładem może być także własna praca lub świadczenie usług. Wspólnik jawny może być osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, czy przedsiębiorcą w postaci jednostki organizacyjno-prawnej.

2. Zachowanie anonimowości wspólnika cichego na zewnątrz spółki cichej

Wiąże się to z zarówno z brakiem wpisu wspólnika cichego do rejestrów przedsiębiorców, w których występuje wspólnik jawny (przedsiębiorca), z brakiem umieszczenia go w firmie przedsiębiorstwa, jak i nie reprezentowaniem przedsiębiorstwa przez wspólnika cichego. Wspólnik cichy nie występuje w stosunkach zewnętrznych spółki. Należy jednak zaznaczyć, że anonimowość ta nie dotyczy organów podatkowych, bowiem w takim wypadku zawarcie umowy spółki cichej byłoby nieważne, przez próbę obejścia przepisów prawa. Wspólnik cichy rozlicza się z fiskusem na zasadach ogólnych. Aczkolwiek wspólnik cichy może przeglądać księgi i dokumenty dotyczące przedsiębiorstwa. Zapoznaje się także z bilansem i sprawozdaniem finansowym, jeżeli takie jest tworzone w przedsiębiorstwie.

3. Partycypacja w zysku (stracie) wspólnika cichego w sposób określony w umowie

4. Brak wspólnego celu gospodarczego wspólników

Każda ze stron stosunku spółki cichej realizuje własne cele gospodarcze. Celem wspólnika jawnego jest prowadzenie przedsiębiorstwa, zaś celem wspólnika cichego osiągnięcie i otrzymanie zysku będącego rekompensatą za

wniesienie wkładu do majątku przedsiębiorcy.

5. Wyłączenie odpowiedzialności przez wspólnika cichego za zobowiązania przedsiębiorcy (wspólnika jawnego)

Trzeba podkreślić, że wspólnik cichy zawsze ponosi odpowiedzialność w sensie ekonomicznym, np. przy wykazaniu straty przez przedsiębiorcę. Rodzi to problem wzajemnego zaufania między wspólnikami, przy na przykład dążeniu przedsiębiorcy do wykazywania straty w celu niewypłacania zysku przysługującego wspólnikowi cichemu zgodnie z umową spółki.